Een uur is een "eeuwigheid" op de elektriciteitsmarkt

De Europese elektriciteitshandel heeft de “grootste upgrade” gekregen sinds de liberalisering in 2004. Op de Day-Ahead markt kwamen de afgelopen twee decennia dagelijks 24 uurprijzen tot stand voor levering van elektriciteit de volgende dag. Sinds 1 oktober jl. zijn dit op de Day-Ahead markt vier keer zoveel prijzen geworden, voor ieder kwartier één. Op de elektriciteitsmarkt van vandaag is een uur namelijk een “eeuwigheid”. Wat ik hiermee bedoel, en welke impact de introductie van kwartierprijzen (ook wel 15-minutenprijzen genoemd) heeft op de markt, licht ik in dit blog toe.

De overgang van uur- naar kwartierprijzen stelt marktdeelnemers beter in staat om hernieuwbare productie en zeer flexibele assets (bijvoorbeeld batterijen) te vermarkten. De kwartierprijzen zijn een zuiverdere weergave van vraag- en aanbodprofielen en maken daardoor een veel nauwkeurigere prijsstelling mogelijk.

Voor degenen die niet actief zijn in de energiesector klinkt deze aanpassing mogelijk als minimaal, maar in werkelijkheid is dit een enorme stap richting de elektriciteitsmarkt van “morgen”. De dagen liggen achter ons waarin de handel in uurblokken toereikend is om vraag en aanbod goed bij elkaar te brengen. Ter illustratie: de recente black-out in Spanje en Portugal trad binnen enkele minuten op. De elektriciteitsmarkt is real-time. 

Van stuurbaar naar hernieuwbaar

Uurprijzen stammen nog uit een tijd waarin elektriciteitsproductie volledig stuurbaar was. Gas-, kolen- en kerncentrales kunnen hun productie vrij nauwkeurig per uur plannen en op- of afregelen in lijn met de uurmethodiek. Tegenwoordig bestaat de elektriciteitsmix ook uit onvoorspelbaardere energiebronnen die minder goed te plannen, en volledig weersafhankelijk zijn.

Het wispelturige productiekarakter van zonne- en windenergie kan immers binnen enkele minuten sterk variëren en binnen een uur kunnen er flinke schommelingen optreden. Om dit recht te breien moesten er op andere markten, denk aan de intraday- en/of balanceringsmarkten, allerlei corrigerende acties worden uitgevoerd om het systeem in balans te brengen en het net stabiel te houden. Deze corrigerende acties nemen mogelijk in omvang af door de introductie van kwartierprijzen.

De zon komt niet elk uur “netjes” in uurintervallen iets hoger aan de hemel te staan en veranderingen in windkracht vinden ook niet exact op het uur plaats. Op 7 oktober nam bijvoorbeeld de zonneproductie tussen 11.00 en 12.00 uur met maar liefst 3,59 GW toe. Een forse toename in slechts één uur, wat de noodzaak benadrukt van fijnmaziger prijsvorming. Met korte leveringsperiodes (kwartieren) kan hernieuwbare productie nauwkeuriger al op Day-Ahead basis worden “gemanaged”. In Nederland ligt momenteel naar schatting 30 GW aan zonneproductievermogen en ruim 7 GW aan windcapaciteit. Een substantieel deel van de totale productie, vandaar de noodzaak om de Day-Ahead systematiek te verfijnen.

Op 7 oktober 2025 nam de hoeveelheid zonne-energie tussen 11.00 en 12.00 uur toe met maar liefst 3,59 GW.

Een zonnepark moest tot 1 oktober haar verwachte productie voor morgen als een uurgemiddelde uitrekenen en verkopen, terwijl men bij voorbaat wist dat de geplande zonneproductie binnen dat uur in de eerste twee kwartieren lager zou liggen en in de laatste twee hoger. De mogelijkheid om dit proces nu veel nauwkeuriger uit te voeren, vermindert het risico op grote afwijkingen. Waar voorheen de markt te werk moest gaan met een botermes, kan nu een scalpel worden gebruikt voor meer chirurgische ingrepen.

Dankzij kwartierprijzen kan de energiemarkt nu veel fijnmaziger te werk gaan.

Final hour

Sinds deze maand zijn 96 kwartierprijzen per dag dus een feit. Niet alleen een ongekende IT-uitdaging voor de sector, maar het vereist ook geavanceerdere handelsstrategieën en betere vraag-, aanbod- en weerprognoses. De markt zal tijd nodig hebben om zich aan te passen aan deze nieuwe realiteit. Naast zonne- en windparken lijken flexibele centrales die snel op- en af kunnen schakelen en batterijen goed gepositioneerd om extra waarde te ontsluiten in deze nieuwe marktsituatie. Deze aanpassing kan uiteindelijk tot efficiëntere vraagsturing leiden, denk aan slimme laadoplossingen en kortstondige aanpassingen van bedrijfsprocessen.

Los van alle uitdagingen is de overgang naar kwartierprijzen een cruciale stap naar een schoner, veerkrachtiger en uiteindelijk goedkoper energiesysteem. Marktdeelnemers zijn nu namelijk in staat om veel nauwkeuriger puzzelstukjes te leggen, hernieuwbare productie wordt beter geïntegreerd in de energiemix en de markt wordt op den duur flexibeler en efficiënter. Je moet echter wel van puzzelen houden, want complexer wordt het zeker. 

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.