Black-out: soms waardeer je iets pas nadat je het kwijt bent

Leestijd: 3 minuten

Op maandag 28 april sloegen in Spanje en Portugal de stoppen door. In luttele seconden zorgde dit in een domino-effect voor het volledig wegvallen van de totale elektriciteitsvoorziening in de regio. Essentiële diensten vielen plotseling weg, wat het dagelijks leven van maar liefst 60 miljoen Europeanen ontwrichtte.

De term ‘het licht ging uit’ doet de impact van een black-out tekort. In onze samenleving is elektriciteit veel meer dan alleen licht. Dat werd pijnlijk duidelijk op het Iberisch Schierland. Internet en mobiele telefonie vielen weg, duizenden reizigers strandden op stations en luchthavens of zaten vast in treinen, metro’s en liften. Vliegtuigen konden niet meer opstijgen of landen vanwege falende systemen die – je raadt het al – allemaal elektriciteit nodig hebben. Schuifdeuren van winkels die vastzaten, geen boodschappen kunnen doen omdat betalingsverkeer en pinautomaten niet werkten… Gelukkig draaiden de noodaggregaten van kritieke zaken zoals ziekenhuizen nog wel.

Het artikel gaat verder onder de afbeelding.

 

De wereld achter het stopcontact

Ik kan nog wel even doorgaan, maar het moge duidelijk zijn hoe cruciaal de beschikbaarheid van elektriciteit is voor onze maatschappij. En laten we eerlijk zijn: we nemen het dikwijls voor lief. Als vakidioot sta ik echter regelmatig stil bij de complexiteit die schuilgaat achter een stopcontact wanneer ik er iets op aansluit. Maar dit is bij velen niet het geval. Onterecht, want achter het gemak van het stopcontact ligt een hele wereld verborgen.

Om de elektriciteitsmarkt draaiende te houden moeten marktoperators de frequentie in het elektriciteitsnet continu op 50 Hertz weten te houden; back-ups moeten beschikbaar blijven voor wanneer productiecapaciteit uitvalt; vraag en aanbod dienen real-time in balans te worden gehouden; in- en exportmogelijkheden moeten zo optimaal mogelijk worden benut om het systeem weerbaar (leveringszekerheid), duurzaam en betaalbaar in te zetten. En deze balanshandhaving wordt nóg uitdagender naarmate we meer hernieuwbare productiecapaciteit aan de elektriciteitsmix toevoegen.

Wankele pijlers van het energiesysteem

Ik ga nu niet speculeren over de exacte toedracht van de black-out. Onderzoeken naar hoe dit kon gebeuren zijn in volle gang. De ENTSO-E, de overkoepelende organisatie van
Transmission System Operators (TSO’s) heeft al wel enige feiten op een rij gezet: 2,2GW aan productiecapaciteit viel in één klap weg in Zuidwest-Spanje, waarna de frequenties kelderden en verbindingen met Frankrijk vanwege beveiligingsinstellingen afschakelden. Dit onderstreept hoe belangrijk het is dat we back-upcapaciteit hebben die snel kan inspringen. 2,2 GW aan zonne-energie is vergelijkbaar met enkele flinke gascentrales. Die kunnen echter niet snel genoeg ‘koud’ opstarten om de netfrequenties op peil te houden. Dat kan wel als we deze centrales op de ‘waakvlam’ houden, maar daarover later meer.

De basis voor het Europese energiebeleid bestaat uit drie pijlers: duurzaamheid, betaalbaarheid en leveringszekerheid. Beleidsmakers dienen rekening te houden met de balans tussen deze basiselementen. Te veel nadruk op één van deze pijlers en het risico ontstaat dat dit ten koste gaat van de andere. De afgelopen jaren is er terecht veel nadruk komen te liggen op duurzaamheid. Persoonlijk hoop ik echter wel dat door de recente black-out in heel Iberië beleidsmakers zich realiseren dat we de leveringszekerheid niet uit het oog moeten verliezen. Net als water uit de kraan is de vanzelfsprekendheid van elektriciteit ondergewaardeerd. En nu we hebben gezien wat er kan gebeuren als deze levensbehoefte wegvalt, hoop ik dat we het meer gaan waarderen.

Het artikel gaat verder onder de afbeelding.

 

Black-outs voorkomen

Hier in Nederland komt ruim 50% van onze elektrische productiecapaciteit uit hernieuwbare bronnen. De black-out in Spanje en Portugal laat echter zien dat we – zeker op zonnige dagen – een back-up moeten hebben voor het geval dat technische mankementen of andere calamiteiten ervoor zorgen dat er onverwacht veel capaciteit wegvalt. Daar zien we momenteel twee routes voor, die we beide zouden moeten volgen: batterijopslag en een capaciteitsmechanisme om centrales beschikbaar te houden.

Dat laatste is een soort verzekeringspremie die ervoor moet zorgen dat gascentrales beschikbaar blijven op die eerder genoemde ‘waakvlamstand’, zodat we de leveringszekerheid kunnen borgen in het geval we ook hier te maken krijgen met onverwachte grootschalige uitval van onze hernieuwbare productiecapaciteit. TenneT waarschuwde onlangs al dat – met name na 2030 – de leveringszekerheid in Nederland onder druk staat. Investeren we dus níet in back-upmogelijkheden, lopen we het risico dat ook hier ‘het licht uitgaat’. 

Meer weten over leveringszekerheid? Bekijk/luister dan deze ENGIE Podcast-aflevering, waarin we dieper op het onderwerp ingaan.

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.