Zonnige dagen, donkere uren: de groeiende uitdaging van negatieve uurprijzen

De zon begint weer wat harder te schijnen en legt wederom de uitdagingen van het elektriciteitssysteem bloot. Productierecords volgen elkaar hard op, terwijl de behoefte aan flexibiliteit en elektriciteitsopslag nijpender wordt. Met name het productieoverschot uit zon leidt in Nederland hierdoor steeds vaker tot negatieve elektriciteitsprijzen. Wat speelt er op de elektriciteitsmarkt?

Wind streeft aardgas voorbij

De afgelopen jaren is de duurzame elektriciteitsproductie in Europa ongekend hard gegroeid. In meer dan de helft van de EU-lidstaten is tussen 2019 en 2023 het aandeel wind en zon in de energiemix verdubbeld of zelfs verdrievoudigd. In Nederland is de productiecapaciteit van wind en zon in deze periode met 52% gestegen – van 23 GW naar 35 GW. De windproductie in Europa heeft bovendien niet alleen kolen, maar zelfs aardgas voorbijgestreefd als aandeel in de productiemix. Een bijzonder indrukwekkende prestatie.

De uitdagingen verschillen binnen Europa

Het effect van deze enorme groei aan duurzame elektriciteitsproductie verschilt sterk per land. Dit is grotendeels afhankelijk van drie factoren: de totale productiemix van een land, de flexibiliteit (hoe goed overige productiemethodes fluctuaties in wind- en zonneproductie kunnen opvangen) en de connectiviteit (hoe goed het land verbonden is met andere landen). Hoe gunstiger deze factoren uitvallen, hoe minder volatiel de prijsontwikkelingen.

1. Productiemix

De elektriciteitsprijzen in Frankrijk zijn de afgelopen tijd beduidend lager – gemiddeld € 40/MWh – dan in Nederland en Duitsland. Dat heeft alles te maken met de Franse productiemix, die voor zo’n twee derde uit kernenergie bestaat en voor 13% uit waterkracht. Beide opwekmethoden hebben lage marginale kosten en CO2-uitstoot en zorgen dus voor een “groen” prijsdrukkend effect. In Nederland en Duitsland draait een substantieel deel van de elektriciteitsproductie echter nog op duurder gas en kolen.

2. Flexibiliteit

Vergeleken met de Nederlandse en Duitse energiesystemen, beschikt Frankrijk over meer flexibiliteit. Bij vraagpieken en/of Dunkelflauten (donkere, windstille dagen) kan Frankrijk terugvallen op waterkracht. In Nederland is veel minder flexibiliteit: om het verschil in wind- en zonneproductie op te vangen, moeten fossiele brandstofcentrales het (tegen veel hogere kosten) overnemen. Dat is natuurlijk ook geen duurzame optie. Juist daarom zijn flexibele opslagmethoden zoals grootschalige batterijopslag hard nodig. Daarmee kunnen we overschotten opvangen en tekorten aanvullen zonder terug te vallen op fossiele brandstoffen.

3. Connectiviteit

Er kan periodiek een flinke mismatch ontstaan tussen vraag en aanbod in Nederland. Het dagrecord voor zonne-opwek staat op 19 GW, dat van wind op zo’n 10 GW. De dagelijkse Nederlandse elektriciteitsvraag schommelt echter tussen de 10-16 GW. Het mag dus duidelijk zijn dat we tijdens piekopwekmomenten met forse overschotten blijven zitten, zelfs als we het overschot exporteren.

Of het interessant is om te importeren of exporteren, hangt af van de (kosten van de) productiemix en de mate van flexibiliteit van het elektriciteitssysteem. Frankrijk exporteerde de afgelopen twaalf maanden 71 TWh, zo’n 14% van de totale productie. Nederland had in dezelfde periode 3,3 TWh netto-export, terwijl Duitsland juist 4% importeerde van de omringende landen.

Ontkoppeling en prijsvolatiliteit

Je ziet dat er een soort ontkoppeling plaatsvindt op de elektriciteitsmarkt tussen Europese landen met een flexibel energiesysteem en overige landen. Een gebrek aan flexibiliteit (a) zorgt voor meer prijsvolatiliteit en (b) heeft een negatieve impact op de handelsbalans.

Het is niet zo dat de huidige flexibiliteit het probleem van negatieve prijzen al oplost: Frankrijk kampte dit jaar al met 281 negatieve uren, vergeleken met 220 in Nederland en 200 in Duitsland. Er is dus nog een lange weg te gaan…

Flexibiliteit in de toekomst

… die we de komende jaren moeten realiseren. We moeten het elektriciteitssysteem flexibeler maken om de betaalbaarheid en betrouwbaarheid te borgen. Zo niet, dan komen negatieve uurprijzen vaker en vaker voor. Dat neemt een belangrijke prikkel weg voor toekomstige investeringen, want waarom miljoenen euro’s investeren in elektriciteitsopwek waar je vervolgens alleen tegen betaling van af kan?

(Batterij)opslag is hard nodig om dit probleem te verhelpen. Volgens analisten is de benodigde capaciteit pas medio volgend decennium beschikbaar als het huidige ontwikkelingstempo wordt aangehouden. Dit nodigt uit tot het versnellen van energieopslagprojecten, samen met de nodige wettelijke kaders die deze projecten een stabiel plekje geven in het energiesysteem.

Tot voldoende opslag beschikbaar is – en wellicht nog daar voorbij – kunnen opwekkers van duurzame elektriciteit naar alternatieven kijken om negatieve uurprijzen te voorkomen. Denk daarbij aan curtailment, waarbij je opwekcapaciteit afschakelt tegen een vergoeding van een partij zoals ENGIE. Daarvoor heeft ENGIE SolarFlex in het leven geroepen. Je zonnepanelen worden dan door ons automatisch op bepaalde momenten uitgezet om te voorkomen dat je negatieve uurprijzen moet betalen. In ruil hiervoor bieden wij een jaarlijkse vergoeding en compenseren we voor gemiste opwek en subsidie. Wil je persoonlijk advies over de mogelijkheden om optimaal rendement uit je duurzame opwek te blijven behalen? Neem dan vrijblijvend contact op voor een adviesgesprek.

SolarFlex: uw opwek automatisch uitzetten

Met SolarFlex van ENGIE verhoogt u het rendement van uw zonnepanelen en voorkomt u onnodige kosten. Zonder dat u hier zelf naar om hoeft te kijken, ENGIE regelt alles voor u. Wel zo makkelijk.

Ontdek de mogelijkheden voor uw bedrijf

Geen kosten voor teruglevering

Uw zonnepanelen gaan automatisch uit op het moment dat u moet betalen voor teruglevering. Zo voorkomt u onnodige kosten en leveren uw panelen u alleen inkomsten op.

Financiële vergoeding

U ontvangt jaarlijks een vaste vergoeding voor deelname aan SolarFlex. Ook krijgt u compensatie voor gemiste opwek en eventueel gemiste SDE-subsidie.

Alles voor u geregeld

U verhoogt het rendement van uw panelen, zonder dat u hier naar om hoeft te kijken. Wij regelen alles: van installatie tot inzicht in uw opwek. Eenvoudig geregeld.

Belangrijke bijdrage aan energietransitie

U helpt vraag en aanbod van elektriciteit in balans te brengen op het net en helpt daarmee de energietransitie vooruit.