Wie wordt er nou niet blij van de zon?!

Het eerste kwartaal van 2025 ligt alweer achter ons, mijn eerste lunch op een zonnig terras is een feit en aan de thermostaat wordt amper meer gedraaid. Wie wordt er nou niet blij van die lentezon? De energiebranche, die momenteel met gemengde gevoelens het zonnige weer aanschouwt.

De elektriciteitsproductie van zonnepanelen bereikte de afgelopen tijd nieuwe hoogtepunten. Zo lag de gemiddelde dagelijkse zonneproductie in Noordwest-Europa het afgelopen kwartaal ruim 30% hoger dan in de eerste drie maanden van 2024. Dagelijks stroomt een stortvloed aan zonne-elektronen het net op. Dit leidt steeds vaker tot een mismatch tussen vraag en aanbod, met negatieve prijzen tot gevolg. En dat kan weer een negatieve impact hebben op de verdere uitbouw van zonnecapaciteit – want waarom investeren in meer capaciteit als je steeds vaker moet betalen om je elektriciteit weg te zetten?

Toen ik bijvoorbeeld zondagmiddag 6 april op het terras zat te genieten van het zonnetje, produceerden alle Nederlandse panelen meer dan 20 GW, terwijl de elektriciteitsvraag slechts rond de 12 GW lag. Het resultaat: de EPEX-uurprijs voor elektriciteit kelderde naar -114 €/MWh. Voor niets gaat de zon op, maar de productie van zonne-energie was op dat moment wel een heel dure aangelegenheid!

Een Europabreed probleem

Die overschotten kunnen dikwijls niet geëxporteerd worden naar onze buurlanden. Overal in Europa schieten zonnepanelen als paddenstoelen uit de grond. En gezien onze buurlanden doorgaans hetzelfde weer hebben als wij in Nederland, hebben we tijdens piekopwekmomenten allemaal een overschot.

Ook negatieve uurprijzen zijn niet alleen een groeiende uitdaging in Nederland. Zo zijn ze in 2024 voor het eerst voorgekomen in landen als Bulgarije, Griekenland en Spanje. Tegelijkertijd steeg in Duitsland het aantal negatieve uren met 60%; ook Frankrijk zag meer dan een verdubbeling.

De frequentie van negatieve uurprijzen zal waarschijnlijk blijven toenemen naarmate de opwekking van zonne-energie in heel Europa blijft stijgen. In landen die producenten van hernieuwbare energie subsidiëren om te blijven opwekken – zelfs wanneer de prijzen onder nul duiken - zal waarschijnlijk een herstructurering nodig zijn. In Nederland gebeurt dit bijvoorbeeld nu met het afschaffen van de salderingsregeling. In veel landen kan negatieve prijsstelling ook worden beteugeld door uitbreiding van elektriciteitsnetten. Dit is in Nederland een veel grotere uitdaging, onder meer vanwege de bevolkingsdichtheid en onze ondergrondse infrastructuur.

Geen dimmers, maar hendels

In het geval van zonne-energie hebben we slechts beperkte controle over de productie. In tegenstelling tot een conventionele elektriciteitscentrale kun je de productie van zonnepanelen niet ‘dimmen’, zodat ze net even wat minder opwekken. Ook op de zonkracht heb je geen invloed. Wel worden panelen steeds vaker geïnstalleerd met aan- en uitknoppen om de productie tijdelijk af te schakelen (curtailment). Hiermee kan een producent voorkomen dat hij moet betalen om elektriciteit te ‘mogen’ leveren, door de opwek ‘uit te zetten’.

Dit is natuurlijk geen ideale situatie, want tijdens curtailment voorkom je dan wel dat je moet betalen om elektriciteit op het net te zetten, maar je zonnepanelen renderen niet. Ook aan de vraagkant is er over de hele dag bezien een mismatch: de vraag naar elektriciteit piekt in de vroege avond, net wanneer de productie uit zon begint af te nemen. Dat is wanneer momenteel de fossiele centrales weer harder beginnen te werken.

Het aantal uren met negatieve elektriciteitsprijzen komt steeds vaker voor.

Een groeiende uitdaging

Hoe meer zonnepanelen we installeren, des te groter de kans op enorme overschotten. Deze trend is al even gaande, waarbij de hoeveelheid negatieve uren de laatste jaren flink is toegenomen: In Nederland kwam het in 2023 372 keer voor dat de uurprijs op nul stond of negatief was; in 2024 waren er zelfs 542. De teller staat dit jaar al op 109 – en dan moet de zomer nog komen. De negatieve prijzen vormen niet alleen een bedreiging voor hernieuwbare energieproducenten, maar zoals gezegd ook voor investeerders. Die worden afgeschrikt door teruglopende terugverdienmogelijkheden.

Gelukkig wordt er hard gewerkt aan de oplossing: opslagcapaciteit voor zonne-energie. Voldoende batterijopslag is hét medicijn tegen negatieve uurprijzen. We kunnen dan immers de energie die we overdag niet nodig hebben, opslaan voor gebruik in de avond. Deze bal begint te rollen. Zo is ENGIE zelf bezig met de constructie van een groot batterijpark naast onze Maxima-centrale. De modules worden geplaatst en we verwachten dat het batterijpark eind dit jaar gereed is. Dan kunnen we tot 100 MWh aan elektriciteit opslaan – dat noemen we een goed begin! 

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.