Een voorzichtige vooruitblik op de gasmarkt in 2023

We staan aan het begin van het stookseizoen 2022 en de gasprijzen staan weliswaar lager dan de afgelopen maanden, maar historisch gezien nog altijd op een ongekend hoog niveau. Want hoewel Europa in de eerste helft van het jaar nog op redelijk significante Russische gasexporten kon rekenen, is de toevoer inmiddels zeer gering.

Van de drie voornaamste Russische exportroutes is er momenteel nog maar één in gebruik. De route via Wit-Rusland en Polen droogde begin dit jaar al op en ook de gesaboteerde Nordstream-pijpleidingen liggen roestend op de zeebodem. Dat betekent dat alleen via nota bene Oekraïne nog wat gas richting Europa vloeit – zo’n 9% van het totale volume van de afgelopen jaren. En het wordt steeds aannemelijker dat we het op korte termijn ook zonder deze laatste beetjes moeten doen.

Het ziet ernaar uit dat Europa voor de lange termijn op zoek moet gaan naar alternatieven voor Russisch gas. Maar de resterende pijpleidingen uit Noorwegen en Algerije zitten al nagenoeg aan hun taks. Het Europese gassysteem zal een soort reset moeten ondergaan. Het meest voor de hand liggende alternatief: vloeibaar aardgas (LNG).

De gasmarkt wordt complexer

Vooralsnog houdt de regering de Groningse gaskraan dicht. Toen ik daar in 2020 over schreef, stipte ik al aan dat LNG een belangrijk onderdeel van de energiemix zou kunnen worden. Nu, twee jaar later, zal het waarschijnlijk een sleutelrol innemen. Daarom is dit hét moment om er even weer goed op in te zoomen.

Het voordeel van LNG ten opzichte van ‘normaal’ aardgas is dat het over de hele wereld verscheept kan worden. Dit betekent echter wel dat de Europese gasmarkt gevoeliger wordt voor mondiale ontwikkelingen. Het gaat immers niet alleen om een pijpleiding tussen twee landen. Ook bijvoorbeeld een koude Aziatische winter of een tegenvaller in Amerikaanse LNG-productie kan bij ons steeds meer invloed op de de prijs hebben. Daarnaast is niet alle geproduceerde LNG zomaar beschikbaar voor Europa. Een fors gedeelte is al ‘vergeven’.

Van de 520 miljard m3 LNG die in 2021 mondiaal werd geïmporteerd, ging zo’n 70% naar Azië. De grootafnemers zijn China (108 miljard m3), Japan (104 miljard m3) en Zuid-Korea (64 miljard m3). Aziatische landen hebben namelijk doorgaans lange termijncontracten afgesloten met onder andere Qatar en Australië, waarbij de prijs is gekoppeld aan die van olie. Deze olie-geïndexeerde LNG-prijs ligt dan ook aanzienlijk lager dan de huidige spot- en termijnprijzen, die op dit moment zo’n drie keer hoger staan.

Ongeveer een derde van het mondiale LNG-aanbod is vrij verhandelbaar en vaart naar waar de prijs het hoogst is. Het gros hiervan wordt geëxporteerd door de VS, en Europese landen moeten hiervoor concurreren met de rest van de wereld.

De gasmarkt wordt duurder

De plotse Europese LNG-vraag zorgt voor scherpe wereldwijde concurrentie. Het IEA voorspelt dat deze vraag nog dit jaar met ruim 60 miljard m3 zal toenemen. Dat is ruim het dubbele van de wereldwijde uitbreiding van de exportcapaciteit voor LNG. Gedurende 2023 staan weinig opleveringen van LNG exportfaciliteiten gepland. Hierdoor blijft de LNG-markt op korte tot middellange termijn ontoereikend om de weggevallen Russische volumes volledig te kunnen compenseren en blijven prijzen hoog.

De markt is dus krap én kan nog krapper worden. We zien nu dat Aziatische landen minder LNG importeren en deze doorverkopen om winst te behalen op het prijsverschil tussen hun lange termijncontracten en de Europese marktprijzen. Maar nieuwe lange termijncontracten of een koudere winter kan de LNG-import van Azië doen stijgen, waardoor er vanuit die hoek minder naar Europa zal varen.

Zonder leveringscontracten met de VS of Qatar is Europa overgeleverd aan spotmarktwerking en heeft ze geen garantie over geleverde volumes. Momenteel varen de Amerikaanse LNG-tankers onze kant op – in september 2022 voer bijna 70% van de 87 LNG-tankers richting Europa – maar ook dat kan omslaan. En leveringscontracten zijn een heikel punt voor Europa. Vanwege klimaatambities zijn Europese marktpartijen terughoudend met leveringsafspraken van bijvoorbeeld 15 tot 20 jaar, wat gebruikelijk is als het gaat om LNG. Want wat als over 10 jaar de krapte is weggeëbd en er weer minder urgentie is om de leveringszekerheid zeker te stellen? Dan zitten marktpartijen nog jaren vast aan een afnameverplichting. Voor exporterende landen zijn leveringscontracten voor de lange termijn juist een belangrijke voorwaarde voor het bouwen van nieuwe exportcapaciteit. Voordat je miljarden in exportinfrastructuur investeert, wil je immers ook dat een gros van de afname is zekergesteld.

Capaciteit blijft grote uitdaging

Exportcapaciteit is niet het enige obstakel voor LNG. Het ontbreekt Europa ook aan een import- en distributie-infrastructuur. De bestaande LNG-terminals zijn niet evenredig verdeeld binnen Europa en er zijn onvoldoende onderlinge transportleidingen. LNG dat in Spanje aankomt kan bijvoorbeeld niet volledig worden geëxporteerd naar Noord-Europa.

Vergis je niet, het opzetten van zo’n Europese infrastructuur kost vele miljarden en vele jaren. En tot die tijd zit er dus een grens aan de hoeveelheid LNG die de EU redelijkerwijs kan inkopen. In Nederland is de importcapaciteit in recordtempo verdubbeld tot 24 miljard m3 per jaar. Er komen de komende weken zelfs meerdere LNG-tankers onze kant op (goed voor ongeveer 2% van de jaarlijkse nationale gasvraag), maar sommige schepen meren aan bij twee tijdelijk geleaste drijvende terminals. Goed voor de Nederlandse leveringszekerheid, maar een deel van onze LNG-importen zal ook naar bijvoorbeeld Duitsland worden geëxporteerd.

Het zal dus nog jaren duren voordat de LNG-capaciteit toereikend is om Russische gasleveringen aan Europa volledig te vervangen, de kostprijs van LNG ligt vele malen hoger dan aardgas via pijpleidingen én we moeten de concurrentie aan met andere continenten voor LNG-leveringen.

Vraagvermindering

Naast LNG is er nóg een belangrijke manier om de afhankelijkheid van Russisch gas te verlagen: vraagvermindering. Door over te schakelen op alternatieve (groene) energiebronnen is immers minder gas nodig. Maar ook dit kost vele miljarden en is niet binnen enkele jaren gerealiseerd. In de energiewereld hoor je weleens “het beste medicijn tegen hoge prijzen zijn hoge prijzen”. Marktwerking dicteert immers dat hoge prijzen leiden tot investeringen in extra aanbod en vraagontmoediging.

Maar deze ontwikkeling zal de komende jaren wel een zware wissel trekken op de Europese economie, tot de balans tussen vraag en aanbod is hersteld. Marktingrijpen van de Europese politiek is in die context begrijpelijk, maar het kan wel verstorend werken voor zowel vraag- als aanbodzijde.

Dit is de balanceeract waar Europa de komende jaren voor staat: investeren in LNG-capaciteit om leveringszekerheid op korte termijn veilig te stellen én blijven investeren in de energietransitie richting een aardgasvrije maatschappij. Goed voor de portemonnee, het klimaat én onze energieonafhankelijkheid!

Hoe die balanceeract zich zal voltrekken, volgen we bij de Market Desk week op week en delen we onder andere in onze Marktupdate – schrijf je hier in!

Voor nu kunnen we op basis van de gegevens en voorspellingen maar één conclusie trekken: aardgas blijft ook de komende jaren nog flink aan de prijs.